دانسته های حوادث کوهستان: ضربه به سر

انجمن پزشکی کوهستان ایران:سوال مهم و کلی این است که چگونه می توان دریافت که ضربه به سر،ضربه ای بی خطر است ویا بالعکس یک ضربه جدی است که احتیاج به درمان پزشکی حرفه ای ویا حتی اورژانسی دارد؟

ابتدا بهتر است با دو واژه جراحت (Wound) وآسیب (  (Injuryآشنا شوید:

جراحت (Wound):

عبارت است از صدمه به پوست سر و جمجمه

آسیب( :(Injury

عبارت است از صدمه به مغز. این موارد بسیار قابل توجه است که یک ضربه نه چندان شدید که سبب پارگی پوست سر می شود ممکن است موجب خونریزی فراوان سطحی سر و پوشیده شدن سر و صورت از خون و به وجود آمدن یک صحنه وحشتناک و دلخراش گردد که خود مجروح را نیز بسیار وحشتزده می کند. در صورتیکه یک فرد با یک آسیب شدید و جدی و حتی مرگ آور، ممکن است کاملا خونسرد و آرام و بدون هیچ گونه جراحت خارجی باشد. جراحات پوست سر با فشار مستقیم به پوست که بهتر است به وسیله گاز استریل و پارچه های جاذب ضد عفونی شده صورت گیرد به سرعت درمان می گردد ، اما باید فشردن محل جراحت به مدت 30 دقیقه ادامه یابد تا رگها کاملا بند بیایند . پس از آن محل جراحت باید با آب تمیز و پس از آن با یک مایع ضد عفونی کننده ، کاملا شسته شده و پانسمان شود.

وارد شدن فشار به جمجمه سر ممکن است علاوه بر خونریزی سطحی سبب تماس مغز با دیواره های داخلی مغز شود و اگر این فشار قوی باشد احتمال دارد مغز به دیواره داخلی جمجمه بچسبد.مثل خیلی از جاهای دیگر بدن،مغز هم پس از ضرب دیدن ورم می کند.متاسفانه بعلت محدود بودن فضای داخل جمجمه ورم بیش از حد مغز سبب بالا رفتن فشار طبیعی داخل جمجمه می شود که این افزایش یک تهدید جدی است زیرا از رسیدن خون و اکسیژن حیاتی به مغز جلوگیری کرده و باعث تغییر شکل طبیعی و آسیبهای دائمی به آن و یا حتی مرگ می شود.به همین دلیل و دلایل عدیده دیگر،هر گونه ضربه به سر ممکن است خطرساز باشد.

به یاد داشته باشید که هرگونه آسیب مغزی خطرناک است.

آسیب های وارده به مغز به 3 دسته تقسیم می شوند:

·         ضرباتی که منجر به از دست دادن هوشیاری و یا بیهوش شدن فرد نمی شوند(ضربات درجه اول):

اگر ضربه ای به سر شخص وارد شود بدون اینکه غش کند و فقط برای مدتی گذرا احساس گیجی و سستی کند،احتمال زیادی وجود دارد که این مورد،علیرغم اینکه دارای خونریزی سطحی و درد هم باشد،شامل جراحت داخلی نباشد.در این مورد بهتر است که بیمار را تا مدت 24 ساعت تحت نظر داشته و تغییرعلائم و شرایط هوشیاری او را زیر نظر گرفت.همچنین سعی کنید بفهمید که آیا فرد آسیب دیده می تواند به یاد آورد که آیا مدتی بیهوش بوده یا خیر؟

·         ضرباتی که منجر به از دست دادن هوشیاری به مدت کوتاهی می شوند(ضربات درجه دوم):

در این مورد فرد آسیب دیده به مدت یک یا دو دقیقه بیهوش می شود ولی به سرعت به حالت طبیعی برمی گردد.بیهوش شدن حتی برای دقایق کوتاهی دلیل بر وجود جراحت مغزی است و اگرچه آسیب دائمی نباشد ولی این مورد باید به خوبی زیر نظر گرفته شود.ولی بیمار باید استراحت کند و از انجام هر گونه فعالیت ورزشی،بدنی و... حداقل تا یک روز پرهیز کند.اگر فرد آسیب دیده می خواهد بخوابد بایستی او را هر 2 یا 3 ساعت یک بار از خواب بیدار کرد.اگر در هر لحظه ای پس از روز حادثه فرد دچار احساس گیجی،تلو تلو خوردن، پرخاشگری ، بیحالی و سستی گردید و بیدار کردن او از خواب مشکل بود، همه علائم نشان بدتر شدن حال عمومی بیمار است و به احتمال زیاد بعلت افزایش فشار خون درون جمجمه است و زمان آن رسیده که هر چه سریعتر او را به بیمارستان منتقل کنید.

·         بیهوشی طولانی مدت(ضربات نوع سوم):

اگر مدت زمان بیهوشی شخص آسیب دیده از 5 یا 10 دقیقه بیشتر شد،مهمترین احتمال ممکن ،آسیب قابل توجه به مغز است و بیمار هر چه سریعتر باید به بیمارستان منتقل شود.مطمئن شوید که سه مورد را در ذهنتان نگه دارید. ابتدا،توجه داشته باشید که هر گونه ضربه شدید به سر ممکن است باعث ایجاد آسیب دیدگی در نخاع نیز بشود.مواظب باشید که گردن و ستون فقرات را بدون حرکت نگه دارید. دوم،هنگامیکه بیمار بیهوش است،ملاحظه کنید تا راههای تنفسی مسدود نشده باشد.زیرا به کرات مشاهده شده که در این حالت زبان به عقب افتاده و راه گلو را مسدود می سازد. دهان را باز کنید و فک را به بالا حرکت دهید تا راه هوا را باز نگه دارید.سوم ،ضربات و آسیبهای وارد شده به سر گاهی سبب استفراغ می شود بنابراین بیمار را به آرامی به یکی از پهلوهایش برگردانید تا از خطر فرو رفتن مواد به داخل راه هوایی و ششها جلوگیری شود.

متاسفانه نمی توان آسیبهای شدید وارده به سر را در کوهستان درمان کرد و باید به محض اینکه در عرض 24 ساعت پس از وارد شدن ضربه به سر،علائم کلینیکی رو به وخامت گذاشت باید مجروح را به بیمارستان منتقل نمایید.

خلاصه ای از مهمترین نشانه های جراحت و آسیبهای وارده به سر، که به درمان و مراقبتهای پزشکی حرفه ای نیاز دارد را مرور می کنیم:

1-     تغییر یا کم شدن آگاهی و هوشیاری که در این شرایط شخص آسیب دیده ممکن است گیج و بیحال به نظر برسد و به خواب فرو رود و یا ممکن است به سختی بتوانید او را از خواب بیدار کنید.

2-     بروز سردردی که رو به افزایش و وخامت است.

3-     بروز تشنج ، هرچند که مدت آن خیلی کوتاه باشد.

4-     یکی از مردمک ها به شکل قابل توجهی از دیگری بزرگتر به نظر برسد.

5-     احساس حالت تهوع و استفراغ مداوم

6-     خونریزی از گوشها و بینی ،در صورتیکه هیچگونه زخم مشخصی در این نواحی دیده نشود.

منبع: مجله شکار و طبیعت شماره 122 و با تشکر از وبلاگ گروه کوهنوردی البرز دامغان